اولین موزه فرش جهان در باکو

موزه فرش آذربایجان، واقع در مرکز شهر باکو، پایتخت جمهوری آذربایجان، محل نمایش بزرگترین مجموعه فرش‌ها و قالیچه‌های آذربایجانی با طرح‌ها، رنگ‌ها و جنس‌های گوناگون است. در سال ۱۹۶۷ این موزه در محل مسجد جامع باکو، واقع در ایچری، تاسیس شد. این مسجد کهن در قرن ۱۵ ساخته و سپس در قرن ۱۹ بازسازی شد. پس از سقوط اتحادیه جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۲، موزه فرش به ساختمان موزه لنین انتقال داده شد. این موزه به نام لطیف کریموف، طراح معروف فرش، نام‌گذاری شد. به طور کلی مجموعه این موزه شامل ۱۰۰۰۰ نمونه اثر فلزی و سرامیکی متعلق به قرن ۱۴، جواهراتی از عصر برنز، فرش‌ها و قالی‌هایی از قرن ۱۷ تا ۲۰، لباس‌های ملی و طرح‌های گلدوزی سنتی و آثار هنری مدرن؛ می‌باشد.

انواع گوناگونی از فرش‌ها و قالی‌های مدرن و باستانی از سراسر آذربایجان و دیگر کشورها جمع‌آوری شده و برای نمایش در موزه فرش، بر اساس طرح و گونه دسته‌بندی شده‌اند. نمایشگاه‌ها بر اساس مکان بافت فرش‌ها و نوع بافت‌شان(منگوله‌دار، نقش برجسته، مسطح) سازماندهی شده‌اند. برخی از این فرش‌ها متعلق به قسمت‌ها و روستاهایی هستند که جنوب آذربایجان و در ایران قرار دارند یا جزو خاک گرجستان یا ارمنستان هستند. از بیش از ۶۰۰۰ فرشِ این موزه حدود ۱۳۰۰ عدد دائماً در معرض ديد هستند.

در سال ۱۹۹۲ زماني كه شوشا، مرکز فرهنگی کاراباخ تحت محاصره ارمنستان درآمد، مدیر موزه سابق شوشا که نگران آسیب دیدن یا از بین رفتن فرش‌های ارزشمند و کمیاب این موزه بود، با تلاش‌های فراوان ۶۰۰ فرش را توسط ماشین‌های ارتش به خارج از شهر فرستاد. امروزه این فرش‌ها را می‌توان در موزه فرش باکو، در گالری فرهنگ سوخته “Burnt Culture”، مشاهده کرد.

یکی از قدیمی‌ترین فرش‌های موزه فرش باکو، قطعه‌ای متعلق به قرن ۱۷ از مدرسه فرش تبریز است. مدرسه فرش تبریز در سال ۱۳۱۰ ه.ق تاسیس شد. نقش قالی‌های تبریزی معمولاً صحنه شکار، گل و شاخسارهای رنگی یا تصویر شعرا و ادیبانی چون نظامی و عمر خیام است. یکی دیگر از فرش‌های موزه فرش باکو که از مدرسه فرش تبریز است و در واقع قدیمی‌ترین فرشی است که از تبریز به باکو آورده شده، به نام شاه عباس نام‌گذاری شده است. این فرش متعلق به قرن ۱۶ می‌باشد و نقش آن صحنه شکار به رنگ‌های آبی و قرمز تیره است و جنس آن مانند اکثر فرش‌های تبریزی از پشمی است.

در باکو نیز مدارس فرش و قالی‌بافی همواره دایر بوده است. یکی از سبک‌های قالی بافی تبریز که افشا نام دارد در مدارس باکو نیز تدریس می‌شود. گرچه فرش‌های تبریزی بافته شده به سبک افشا رنگ‌های روشن با تنوع محدودی دارند اما فرش‌های سبک افشا در باکو با رنگ‌آمیزی متنوع و با رنگ‌های متضاد در کنا هم، طراحی درخور توجهی دارند. این نوع فرش‌ها معمولاً پشمی هستند و نقش گل‌دار دارند. تعداد زیادی از این نوع فرش در موزه فرش یافت می‌شود.

فرشی به نام “خیلا افشان” در موزه فرش باکو وجود دارد که متعلق به قرن ۱۸ و روستای “خیلا” (از روستاهای باکو که امروزه امیرجان Amirjan”” نامیده می‌شود)، است. برخی ار فرش‌های این موزه دارایی‌های موروثی خانوادگی هستند که به موزه فروخته یا اهدا شده‌اند. برای مثال خورجینی در این موزه یافت شده است که قالی‌شناسان باور دارند هدیه نوعروسی به دامادش بوده است. در گذشته مرسوم بوده است عروس‌ها خورجین‌های دست‌بافت خودشان را به داماد هدیه کنند. طراحی این خورجین شامل یک سری الماس و نقشی خاص متعلق به مدرسه شیروان است.